Иако денес преовладува теорија, тоа беше долг и нерамен пат до прифаќање на тектониката на плочите, што опишува како големи делови од Земјината кора се лизгаат, се судираат, се креваат и полека потонуваат низ нејзината обвивка.
Но, дури и сега, повеќе од половина век откако го доби научниот печат на одобрување, оваа теорија има потреба од малку дотерување. Една нова студија на четири висорамнини во западниот дел на Тихиот Океан сугерира дека овие експанзивни области не се крути плочи, туку слаби точки кои се растргнати од далечните сили на работ на плочата.
– Теоријата не е поставена во камен, ние се уште откриваме нови работи… – изјави геофизичарот од Универзитетот во Торонто Расел Пискливец, коавтор на студијата, пренесе „Science Alert“.
– Знаеме дека геолошки деформации како раседи се случуваат во внатрешноста на континенталната плоча, далеку од границите на плочите. Но, не знаевме дека истото се случува и со океанските плочи – додаде првиот автор на студијата, Еркан Ган, научник од Универзитетот во Торонто.
Отворени ровови и масивни планини
Со децении, научниците го преобликуваат своето разбирање за морското дно, а новата студија е само продолжение на овие напори за мапирање на грубата топографија на океанот. Во 1950-тите, пионерската работа на Мари Тарп – мапирање на големи површини од морското дно со помош на сонарни податоци од воени бродови – покажа дека океанските басени воопшто не се рамни површини како што мислеа научниците.
Наместо тоа, морското дно е исполнето со отворени ровови и масивни планини, ниту една поголема од Средноатлантскиот гребен откриен од Тарп, сега признаен како најдолгиот планински венец на планетата што го преполовува Атлантскиот океан .
Ваквите планински венци се формираат кога се судираат две тектонски плочи и кога Земјината кора се свиткува под товарот или едната плоча се лизга под другата, туркајќи ја онаа горе. Меѓутоа, под вода, морски планини обично се формираат кога две плочи се одвојуваат на таканаречената дивергентна граница и магмата бега.
Истражени четири висорамнини: Тие се растргнати од влечните сили
Но, далеку од овие граници на плочи, во центарот на океанските плочи, научниците мислеа дека големи делови од Земјината кора останаа прилично крути додека лебдеа на врвот на обвивката и не се деформираа како рабовите на плочата.
За да го тестираат ова размислување, Ган, Пискливец и нивните колеги ги собрале постоечките податоци за две океански плочи кои се наоѓаат помеѓу Јапонија и Хаваите – Шаки и Хес Рисес, висорамнината Онтонг Јава северно од Соломонските острови и висорамнината Манихики североисточно од Фиџи и Тонга.
Со оглед на предизвиците во истражувањето на морското дно, нивната студија беше ограничена на овие четири висорамнини во западниот Пацифик за кои се достапни податоци. Океанските висорамнини се наоѓаат на стотици до илјадници километри од најблиската граница на плочата.
Сепак, Ган и неговиот тим открија дека висорамнините споделуваат деформациски и магматски карактеристики што укажуваат на тоа дека тие се растргнати од силите на влечење на работ на пацифичката плоча, каде што плочите се туркаат под соседните.
„Дебеле плоча“
Пукнатините, или раседните линии идентификувани од истражувачите, имаат тенденција да се движат паралелно со најблискиот ров. Тимот, исто така, моделираше тектонска динамика на плочи за четири хипотетички висорамнини лоцирани помеѓу 750-1.500 km од најблиската зона на субдукција, за подобро да ги разбере механизмите што водат до оваа далечна деформација.
Без оглед на нивната оддалеченост од работ на плочата, овие хипотетички висорамнини уште повеќе се разредуваа на страната најблиску до ровот.
– Се сметаше дека овие подводни висорамнини треба да бидат посилни, бидејќи се подебели. Но, нашите модели и сеизмички податоци покажуваат дека всушност е спротивното – висорамнините се послаби – рече Ган.
Иако анализирале само четири тихоокеански висорамнини, истражувачите се надеваат дека нивните наоди ќе поттикнат понатамошно истражување за мапирање на морското дно.
– Испраќањето на истражувачки бродови за собирање податоци е голем напор. Се надеваме дека нашата работа ќе го привлече вниманието на тие висорамнини и дека ќе се соберат уште повеќе податоци – рече Гун.
Студијата е објавена во списанието „Geophysical Research Letters“.
