ЕУ МОРА побрзо да донесува одлуки, што исто така бара укинување на барањето за едногласност во некои прашања, се согласија европратениците и претставниците на Комисијата на пленарната седница на Европскиот парламент, но некои европратеници, вклучувајќи неколку Хрвати, сметаат дека правото на вето мора да се задржи.
Контроверзен предлог
Во среда, Европскиот парламент со тесно мнозинство го усвои извештајот за „Институционалните последици од преговорите за проширување на ЕУ“ со 310 гласови „за“, 277 „против“ и 53 „воздржани“, кој, меѓу другото, предлага укинување или заобиколување на правото на вето на земјите-членки во некои случаи за време на пристапните преговори со земјите-кандидатки за членство во Унијата.
Европскиот совет, највисокото политичко тело на ЕУ, составено од лидерите на земјите-членки, по правило одлучува едногласно, освен во некои случаи, на пример кога се одлучува за назначување на врвни функционери.
Советот на Европската Унија, кој е составен од министрите на земјите-членки и кој заедно со Европскиот парламент донесува закони, одлучува со квалификувано мнозинство во голем број области, освен за голем број „чувствителни“ прашања како што се надворешната и безбедносната политика, проширувањето и усвојувањето санкции, каде што одлуките се донесуваат со консензус, односно со едногласна поддршка од сите земји-членки.
Претседателката на Комисијата, Урсула фон дер Лајен, постојано предупредува дека со оглед на променетите геополитички околности и потребата од брз одговор на глобалните предизвици, ЕУ мора да размисли за намалување на бројот на прашања за кои се одлучува едногласно за да биде поефикасна.
Комисијата бара проширување на гласањето со квалификувано мнозинство
На трагата на овие барања, комесарката за проширување Марта Кос потсети во дискусија со европратениците во Стразбур дека фон дер Лајен изјавила дека „мора да преминеме на квалификувано мнозинство во некои области, на пример во надворешната политика“ и дека „е време да се ослободиме од оковите на едногласноста“.
Кос рече дека ставот на Комисијата е дека едногласноста „веќе нема смисла ако Унијата сака да ја игра својата улога брзо, ефикасно и затоа стратешки, особено во денешната геополитичка ситуација“. Комисијата ќе се фокусира на она што веќе може да се направи во рамките на тековните договори меѓу земјите-членки и на оние области каде што се појавува широк консензус, најави Кос, изразувајќи задоволство што таквата позиција е поддржана од резолуцијата на Европскиот парламент подготвена од францускиот европратеник Сандро Гози од Либералите.
Дебатата на пленарната седница на Парламентот што му претходеше на усвојувањето на извештајот на Гози се фокусираше главно на предлозите за замена на едногласноста со квалификувано мнозинство или за заобиколување на ветото за најчувствителните одлуки на ЕУ.
Квалификувано мнозинство во Советот на ЕУ се постигнува кога 55 проценти од земјите-членки гласаат „за“, или 15 од 27 држави, а предлогот е поддржан од членови што претставуваат најмалку 65 проценти од вкупното население на ЕУ. Во некои случаи, потребно е и зајакнато мнозинство од 72 проценти, или 20 членови. Советот во моментов треба едногласно да одлучи за голем број прашања што земјите-членки ги сметаат за чувствителни, како што е заедничката надворешна и безбедносна политика, која исто така вклучува преговори за пристапување на кандидатите и приклучување кон ЕУ.
Извештај: Реформата е неопходност
Извештајот усвоен во среда го претставува ставот на Парламентот за реформите на институционалната рамка на Унијата и патот кон идното функционирање на проширената ЕУ.
Институционалната рамка на Унијата бара модификација за да биде соодветна за одговор на предизвиците од институционална и политичка природа, а идните проширувања се катализатор за оваа промена, е пораката на извештајот на Гози.
Дел од извештајот истражува начини, во и надвор од рамката на Договорот, за да ѝ се помогне на проширената Унија да дејствува побрзо во донесувањето одлуки со укинување на ветото и предлага целни клучни промени во Договорот.
„Реформата повеќе не е избор; таа е неопходност“, им рече известувачот Гози на пратениците и потсети дека на секое проширување на Унијата му претходела внатрешна реформа на институционалната рамка на ЕУ.
„И даваме на Европа можност да дејствува“
„Нашите цели се тројни. Прво, ефикасност – со проширување на гласањето со квалификувано мнозинство во повеќе области за да можеме да ја надминеме парализата и побрзо да донесуваме одлуки. Моќ и ресурси – со реформирање на буџетот на ЕУ, како што веќе одлучивме заедно минатиот мај, за Европа да има средства да дејствува. И демократија – со зајакнување на овластувањата на Европскиот парламент“, рече Гози.
„Но, сакам да бидам многу јасен во една точка, да разјаснам за некои колеги. Нашиот извештај предлага користење на гласање со квалификувано мнозинство само за средните фази од процесот на проширување: 150 случаи на одлуки за технички и секторски методи кои не можат да продолжат да бидат предмет на вето.
Но, ние одржуваме едногласност кога е навистина важно: за одлуки за отворање преговори, нивно затворање и одобрување на пристапување на нова земја-членка. Ова се историски и суверени одлуки и мора да останат едногласни. Сите мора да се согласиме за прифаќање на нова членка на клубот. Значи, не ја одземаме моќта од земјите-членки; ние ѝ даваме на Европа можност да дејствува“, нагласи Гози.
Пратениците од ХДЗ против укинувањето на едногласноста
Ограничувањето на областите во кои ЕУ дејствува едногласно е едно од спорните прашања меѓу членките на ЕУ, а на него најмногу се спротивставуваат помалите членови, плашејќи се дека тоа ќе го намали нивното влијание врз одлуките на ЕУ.
Меѓу противниците на ваквите промени е и хрватската влада, а пратениците од ХДЗ исто така се спротивставија на овие делови од извештајот на Гоци во дебатата во Европскиот парламент.
Желјана Зовко му рече на Гоци дека не е време да се дискутираат измените на договорите.
„Земјите што го отфрлија хегемонистичкиот пристап на големите браќа во сојузите од минатото, оние што ја избегнуваа руската хегемонија во Советскиот Сојуз или српската доминација во поранешна Југославија, никогаш нема да прифатат да бидат ставени во нееднаква положба во процесот на донесување одлуки за понатамошно проширување. Тоа е филозофијата на понатамошното проширување – сите мора да бидеме еднакви. Земјите што се приклучуваат на оваа Унија се приклучуваат под услов да бидат еднакви“, рече таа.
Сунчана Главак рече дека „во време кога границите во Европа се прецртуваат, кога автократиите ги доведуваат во прашање нејзините вредности, проширувањето е одговорот, а не ризикот, но може да биде успех само ако Унијата остане кредибилна и способна да донесува одлуки, почитувајќи го принципот на еднаквост“.
Важна рамнотежа
Мора да го зачуваме она што ја прави Европа единствена, „рамнотежата помеѓу големите и малите членки, новите и старите членки“, рече Главак, спротивставувајќи се на укинувањето на правото на вето.
Карло Реслер потсети дека само мал дел од стратешките клучни државни одлуки се донесуваат со едногласност на европско ниво и потврди дека „аргументите и илузиите дека надгласувањето на другите, помали и средни земји-членки би донело поголемо единство се наивни“.
„Сосема спротивното. Мислам дека е сосема јасно да се предвиди дека ова би довело до уште поголемо губење на довербата меѓу земјите-членки, а потоа и проблеми во имплементацијата, за сите, за целата Европска Унија“, оцени тој.
Томислав Сокол рече дека укинувањето на правото на вето на земјите-членки при донесување одлуки во процесот на проширување е „апсолутно исклучено“.
Известувачот ги уверува хрватските европратеници
„Приемот на нови членови е стратешко прашање кое бара консензус и е незамисливо тоа да се одлучува со мнозинство гласови. (…) Присилното отворање и затворање на поглавјата од преговорите со надгласување против волјата на поединечните земји-членки воопшто нема смисла. Малите земји како Хрватска нема да дозволат да бидат принудени во ЕУ од повисоките геополитички интереси на некој друг да прифатат земји како Србија кои не ги исполнуваат минималните услови за да бидат дел од европското семејство“, рече Сокол.
Заклучувајќи ја дебатата, Гози им рече на хрватските, како и на грчките и кипарските европратеници кои изразија загриженост за надгласувањето по прашањето за пристапувањето на Турција, да „не ја изгубат едногласноста“.
„Бидејќи она што го велиме во извештајот е дека за почеток на преговори, за проценка на земјата и за одлучување дали земјата треба да стане членка, ние одржуваме едногласност. Би сакал повторно да го нагласам ова за кипарските и грчките делегации на различни групи, а исто така и за нашите хрватски пријатели: ако не ја сакате Србија во Европската Унија, можете да одржувате едногласност, но за време на процесот на проширување не можеме да бидеме изложени на 150 вета за технички или секторски прашања“, рече Гози.
Дискусии за едногласност иницирани од Орбан
Прашањето за укинување на едногласноста повторно дојде во фокусот откако Унгарија го блокираше отворањето на преговорите со Украина, што е од големо стратешко, политичко и безбедносно значење за ЕУ.
Во овој поглед, претседателот на Европскиот совет, Антонио Коста, ја тестираше идејата на неформален самит во Копенхаген претходно овој месец дека едногласноста нема да биде потребна за отворање на преговарачки групи, туку за одлуките да се донесуваат со квалификувано мнозинство, но дека едногласноста сепак ќе биде потребна за затворање на преговарачките поглавја. Сепак, ова не наиде на едногласна поддршка, а за да се укине едногласноста, потребна е едногласна одлука.
Потоа се појави идејата дека новите членки, по пристапувањето во ЕУ, нема да имаат право на вето сè додека не се спроведат институционални реформи. Сепак, ова не беше официјален предлог, туку неформален за разгледување.
