Европските лидери кои одржуваат итни разговори во Брисел се очекува да договорат значително зголемување на трошоците за одбрана во обид да обезбедат поддршка за Украина, откако Доналд Трамп ја прекина американската воена помош и размена на разузнавачки информации, пишува Гардијан.
Украинскиот претседател Володимир Зеленски, кој првично требаше да учествува преку видео врска, сепак пристигна на самитот и изјави: „Многу сме благодарни што не сме сами“.
Претседателката на Европската комисија Урсула фон дер Лајен, која на лидерите ќе им го претстави планот вреден 800 милијарди евра за зголемување на европските трошоци за одбрана, рече дека ова е „суден момент за Европа“ и за Украина.
Данската премиерка Мете Фредериксен ја истакна главната цел на состанокот: „Троши, троши, троши за одбрана и одвраќање“. Тоа е најважната порака, а во исто време, се разбира, да продолжиме да ја поддржуваме Украина бидејќи сакаме мир во Европа“.
Единството на ЕУ може да биде поткопано од ставот на унгарскиот премиер Виктор Орбан, кој се закани дека ќе стави вето на текстот на ЕУ за Украина, чија цел е да се спротивстави на напорите на Трамп да постигне мировен договор со Владимир Путин, кој ќе ја заобиколи Европа.
Специјалниот самит на ЕУ беше свикан минатата недела, откако Трамп започна директни дипломатски контакти со рускиот претседател, но пред неговата конфронтирачка средба со Зеленски во Белата куќа и суспензијата на американската воена помош.
Водачите на ЕУ се очекува да го поддржат планот од 800 милијарди евра за „вооружување на Европа“, кој Фон дер Лајен го претстави претходно оваа недела. Според најновите нацрт-заклучоци, видени од Гардијан, „Европа мора да стане посуверена, поодговорна за сопствената одбрана и подобро опремена да дејствува автономно наспроти сегашните и идните предизвици и закани“. ЕУ ќе ја „забрза мобилизацијата на потребните инструменти и финансирањето“ за да ја зајакне безбедноста и „да ја зајакне својата севкупна одбранбена подготвеност [и] да ги намали стратешките зависности“.
Пристигнувајќи на самитот, фон дер Лајен им рече на новинарите: „Европа се соочува со јасна и непосредна опасност, и затоа мора да биде способна да се заштити, да се одбрани, како и да и овозможи на Украина да се заштити и да се бори за траен и праведен мир“.
Планот од 800 милијарди евра вклучува кредитна шема од 150 милијарди евра обезбедена од неискористени средства од буџетот на ЕУ, како и поголема флексибилност во фискалните правила на ЕУ, што би можело да овозможи дополнителни 650 милијарди евра нови трошоци.
Во големата промена на политиката, веројатните идни коалициски партнери на Германија – ЦДУ-ЦСУ и СПД – се согласија да ја променат уставната „сопирачка за долг“ за да овозможат зголемување на трошоците за одбрана, ослободувајќи милијарди евра за производство на оружје. Веројатниот иден канцелар на Германија, Фридрих Мерц, кој од поборник за строга фискална дисциплина стана поддржувач на зголемени воени трошоци, се состана со Фон дер Лајен и претседателот на Европскиот совет Антонио Коста пред самитот, иако тој сè уште официјално не е на функцијата.
Актуелниот германски канцелар Олаф Шолц, кој ја претставува Германија додека траат коалициските преговори, рече дека постои се поголем консензус за измена на германскиот устав за поголеми воени трошоци.
На предлогот на Макрон европските сојузници да бидат заштитени под францускиот нуклеарен чадор, Шолц реагираше резервирано, велејќи дека Европа не треба да се откаже од американското учество. Од друга страна, Мерц изјави дека сака да разговара со Париз и Лондон за можноста за проширување на британската и француската нуклеарна заштита на Германија.
Полскиот премиер Доналд Туск рече дека францускиот предлог за нуклеарно одвраќање треба сериозно да се разгледа како дел од поширок план за координирање на европските одбранбени способности.
„Европа изгуби многу време, но денес сè навистина се промени“, рече Туск, мислејќи на предлозите на Европската комисија и неодамнешните состаноци на европските лидери во Париз и Лондон. Војната во Украина, новиот пристап на американската администрација и трката во вооружување иницирана од Русија претставуваат нови предизвици за Европа, додаде тој. „Убеден сум дека Русија ќе ја изгуби оваа трка во вооружување – исто како што СССР загуби слична трка пред 40 години.
Официјални претставници на ЕУ велат дека лидерите веројатно нема да се договорат за прецизен план за европска воена помош за Украина за 2025 година, како што предложи шефицата за надворешна политика на ЕУ, Каја Калас. Откако Калас го претстави својот план за снабдување на Украина со оружје и муниција, предложени се суми меѓу 20 и 40 милијарди евра.
Калас рече дека се надева на политички договор за нејзиниот предлог на самитот денеска, додека конкретните бројки би можеле да бидат финализирани на состанокот на Европскиот совет на 20 и 21 март. На прашањето за унгарската опозиција, таа рече дека нејзината иницијатива би можела да се заснова на „коалиција на волните“, со цел да се избегне блокада од една земја.
Пред денешниот самит, Орбан предизвика бурни реакции со тоа што ја повика ЕУ да го следи Трамп и да започне директни мировни преговори со Путин, во писмото во кое ја најавува својата намера да стави вето на заклучоците на самитот за Украина.
Литванскиот претседател Гитанас Науседа рече дека ЕУ мора да најде алтернативни начини за донесување одлуки и надминување на блокадата од една или две земји, „бидејќи во спротивно историјата ќе не казни“.
„Нашата неспособност да донесуваме одлуки трае предолго. Сега е моментот да се дејствува“, рече Науседа.
Нацрт-текстот на ЕУ ги испушта идеите за ново заедничко задолжување (еврообврзници), но опцијата сè уште кружи меѓу лидерите, и покрај противењето на Германија, што Шолц го повтори денеска.
„Европската унија навистина врти нова страница во однос на европската одбрана“, рече еден висок претставник на ЕУ пред состанокот, додавајќи: „Дали е ова крајот на приказната? Мислам дека не“.
