Додека во Македонија се дебатира за зголемување на излезноста, над 20 земји во светот го сметаат гласањето за законска обврска, а за нејзино непочитување предвидуваат парични казни, па дури и губење на одредени граѓански права.
Секој изборен циклус во Македонија ја отвора старата дебата за политичката апатија и како да се мотивираат граѓаните да излезат на гласање. Но, што ако гласањето не беше само право, туку и законска обврска? Низ светот, различни држави применуваат различни модели за да ја осигураат демократската партиципација, а еден од најинтересните е системот на задолжително гласање.
Австралија и Белгија: Примери каде што негласањето чини пари
Најпознатиот пример за земја со задолжително гласање е Австралија. Уште од 1924 година, секој регистриран граѓанин над 18 години е обврзан да се појави на гласачкото место. Оние што нема да го сторат тоа без валидна причина (како болест или патување) добиваат известување и казна од 20 австралиски долари (околу 750 денари). Доколку казната не се плати, сумата може да порасне и случајот да заврши на суд. Резултатот? Излезноста во Австралија редовно е над 90%.
Сличен систем има и Белгија, една од најстарите земји со ваква пракса (од 1893 година). Таму, казната за првиот „прекршок“ изнесува околу 40-80 евра. Меѓутоа, доколку некој граѓанин не гласа на четири изборни циклуси во рок од 15 години, може да го изгуби правото на глас за период од 10 години и да се соочи со проблеми при вработување во јавниот сектор.
Овие две земји не се единствени. Задолжително гласање, со различни степени на спроведување и казни, постои и во Луксембург, Бразил, Аргентина, Перу, Сингапур и други.
Аргументи „за“ и „против“
Поддржувачите на задолжителното гласање велат дека тоа ја зајакнува демократијата. Според нив, владите избрани со висока излезност имаат поголем легитимитет и се вистински одраз на волјата на целиот народ, а не само на најмотивираните или најгласните гласачи. Исто така, се смета дека оваа обврска ги поттикнува граѓаните повеќе да се информираат за политиката.
Од друга страна, критичарите тврдат дека задолжителното гласање е кршење на индивидуалната слобода. Тие сметаат дека правото на глас треба да го вклучува и правото да не се гласа, како форма на протест или незаинтересираност. Постои и ризик од т.н. „случајни“ или „протестни“ гласови, каде што луѓето гласаат само за да ја избегнат казната, без вистински да размислат за својот избор.
Други изборни куриозитети: Од дигитално гласање до доживотни сенатори
Покрај моделот на задолжително гласање, светот нуди и други интересни изборни практики:
- Естонија – Дигитална нација: Оваа балтичка земја е пионер во електронското гласање (i-Voting). Уште од 2005 година, Естонците можат да гласаат онлајн од каде било во светот, користејќи ги своите лични карти со чип.
- Швајцарија – Моќта на референдумите: Иако имаат стандардни избори, Швајцарците се познати по директната демократија. Тие редовно гласаат на национални и локални референдуми за конкретни закони, од даночни политики до изградба на инфраструктурни објекти.
- Индија – Најголемата демократија на светот: Изборите во Индија се најголемиот логистички предизвик на планетата, со над 900 милиони регистрирани гласачи. Процесот трае со недели и се спроведува во повеќе фази низ огромната земја.
Секој изборен систем е одраз на историјата, културата и политичките вредности на една нација. Додека дебатата за тоа кој модел е најдобар продолжува, примерите од светот покажуваат дека потрагата по совршен начин да се слушне гласот на народот е постојан и разновиден процес.
