Утурунџу, планински врв во централниот дел на Андите во Боливија, е познат како зомби вулкан бидејќи, иако не еруптирал повеќе од 250.000 години, покажува знаци на активност слична на онаа на активните вулкани, како што се емисии на гасови и земјотреси, според светските медиуми.
Сателитските радарски снимки од Утурунчу, највисокиот планински врв во југозападна Боливија, пред повеќе од две децении снимија дека силите во вулканот кренале, а потоа спуштиле област во близина на врвот, широка околу 150 километри, создавајќи форма слична на сомбреро. Научниците неодамна го проучувале Утурунча подетално за да утврдат дали континуираната деформација и другата активност се знаци дека неактивниот вулкан можеби се буди.
Со комбинирање на сателитски податоци со анализа на сеизмичката активност и компјутерски модели на одговор на карпите на различни притисоци, истражувачите составија појасна слика за внатрешната „анатомија“ на Утурунџу и ја открија причината за нејзината активност. Тие ги објавија своите наоди на 28 април во списанието „Зборник на трудови на Националната академија на науките“.
“Night of the Living Uturuncu” doesn’t exactly roll off the tongue. But this dormant volcano in the southwest corner of Boliva has more in common with the walking dead than one might think.@CornellEng and @CornellEAS researchers detected signs of life in the “zombie” volcano,… pic.twitter.com/PIxKtZDWVi
— Cornell University (@Cornell) April 29, 2025
Вулканските ерупции обично се случуваат кога магмата под вулканот се впива во подземни џебови наречени магматски комори, а потоа се издига на површината преку отвори и пукнатини. Ерупциите се поексплозивни кога магмата е погуста бидејќи ги заробува гасовите, што предизвикува натрупување на притисок кој одеднаш се ослободува, при што магмата е силно исфрлана како лава.
Сепак, според истражувањата, ова не било случај под Утурунџу. Наместо тоа, магмата, гасовите и солените течности заемодејствувале во хидротермална мрежа, систем чии активности не биле целосно разбрани, создавајќи „зомби треперења“ на вулканите.
Најголемото познато активно магматско тело во Земјината кора
Под Утурунџу, на длабочина од околу 10 до 20 километри, се наоѓа огромен резервоар на магма наречен Алтиплано-Пунско магматско тело. Се протега на приближно 200 километри и е најголемото познато активно магматско тело во Земјината кора.
Претходните истражувања укажуваа на постоење на активен хидротермален систем што ги поврзува резервоарот на магма и планинскиот венец, но не беше јасно како магмата и течностите комуницираат во рамките на оваа мрежа. Користејќи сигнали од повеќе од 1.700 сеизмички настани помеѓу 2009 и 2012 година, научниците создадоа слики со висока резолуција од плитката кора под Утурунџу.
Тие, исто така, забележале електрични и гравитациски промени под земја и промени во хемискиот состав на карпите, откривајќи претходно невидени детали за системот на канали под и во вулканот низ кој циркулирала геотермално загреана течност.
„Не бележиме зголемување на сеизмичноста“
Истражувачите откриле дека како што магмата ја загревала подземната течност и ослободувала гасови, гасот и течноста мигрирале нагоре и се собирале во комори под вулканскиот кратер. Нивното движење низ Утурунча предизвикало земјотреси, ослободување на пареа и деформација на вулканската карпа, како и подигнување на површината за околу 1 сантиметар годишно.
Внатрешната динамика на Утурунџу не само што ја објаснува неговата активност, туку сугерира и дека ова „зомби“ нема да се разбуди наскоро, вели коавторот на студијата, Мајк Кендал, професор и раководител на одделот за науки за Земјата на Универзитетот во Оксфорд.
„Не гледаме зголемување на сеизмичноста. Лош знак би бил зголемување на сеизмичноста, а потоа и миграција на сеизмичноста од голема длабочина кон многу помала длабочина – тоа обично е индикација дека магмата се движи“, изјави Кендал за Си-Ен-Ен. „Не гледаме ништо такво“, додаде тој. „Изгледа како вулканот само да испушта гасови, да испушта пареа и да се смирува.“
Користењето на повеќе техники беше клучно за фокусирање на подземната структура на Утурунџу, според геологот Бенџамин Ендрус, директор на Програмата за следење на глобалната вулканска активност во Националниот музеј за природна историја на Смитсонијан во Вашингтон.
Поединечно, методите за истражување на сеизмичката активност, хемијата и физиката на карпите „даваат интересни, но донекаде двосмислени резултати“, рече Ендрјус, кој не беше вклучен во студијата. Заедно, овие методи укажуваат на хидротермален систем, наместо на интрузивна магма, како причина за активноста на Утурунџу, и даваат увид во интеракциите на магмата, карпите и течностите под вулканот.
„Ова истражување е важно за разбирање на вулканите, гранитните карпи, рудните тела и формирањето на континенталната кора“, рече Ендрјус. Исто така е важно да се препознае дека некои вулкани можат да бидат доста активни, „но не мора да значи дека се подготвени за ерупција“.
Десетици зомби вулкани
Во текот на децениите, Програмата за следење на глобалната вулканска активност регистрираше околу 50 зомби вулкани постари од околу 12.000 години, но помлади од 2,6 милиони години.
Нивните знаци на активност се „претежно геотермални карактеристики како топли извори и фумароли (отвори низ кои излегуваат топли гасови)“, вели коавторот на студијата Метју Причард, професор по геофизика на Универзитетот Корнел во Њујорк.
Бидејќи Утурунџу е еден од десетиците зомби вулкани што научниците ги следат низ целиот свет, новите откритија би можеле да помогнат во идентификувањето на оние што се закануваат да еруптираат.
Некои „зомбиња“ покажуваат покачени површински температури и веќе се истражуваат како потенцијални извори на геотермална енергија, како и за нивните минерални наоѓалишта, „а многумина се зрели за понатамошно истражување“, изјави Причард за Си-Ен-Ен.
„Некои би можеле да бидат во долг, бавен пад на активноста, само заладувајќи се од претходните потопли времиња. Други би можеле да покажат зголемување на активноста со текот на времето“, рече тој. „Но, сè уште не знаеме како да ги разликуваме.“
Проучувањето на внатрешната структура на вулканите би можело да открие цели за искористување на геотермалната енергија и пристап до метали кои се клучни за технологиите, како што се бакарот, никелот и платината, додаде Кендал.
Оваа комбинација на методи би можела да биде корисна за анализа на секаков вид вулкан, не само на „зомби“ вулкани. „Тоа е навистина добар начин подобро да се разбере анатомијата на вулканот, во која фаза на развој е“, рече тој. „Тоа е многу важно за проценка на ризикот и опасноста.“
