Сместувањето на возрасен член од семејството во старечки дом во Македонија се претвора во голгота за илјадници семејства. Додека државните домови се преполни и со долги листи на чекање, неодамнешните скандали во приватниот сектор ја ставија под прашалник безбедноста на највозрасните, оставајќи ги семејствата во незавидна положба – или да чекаат со години за прифатлива цена или да платат скапо за ризична услуга.
Состојбата со згрижувањето на стари лица во Македонија може да се сумира во два клучни проблеми: огромен недостиг на капацитети во јавното здравство и нерегулиран, скап приватен сектор чиј квалитет е доведен во прашање.
Државни Домови: Преполни капацитети и цени кои не се сменети со години
Во целата држава функционираат само пет јавни установи (старечки домови) со вкупен капацитет од околу 600 до 650 легла. Овие капацитети се константно пополнети, а во моментов во нив се сместени над 830 лица, што е далеку над официјалниот лимит.
- Достапност: За место во државен дом се чека со години. Според последните податоци, на листата на чекање има околу 250 лица.
- Цена: Цените се најголемата предност на државните домови и се значително пониски, бидејќи не се променети со години. Тие варираат во зависност од домот:
- ЈУ Дом „Сју Рајдер“ (Битола): околу 10.000 денари
- ЈУ Дом „Зафир Сајто“ (Куманово): околу 12.000 денари
- Дом во Прилеп: околу 15.000 денари
- ЈУ „Мајка Тереза“ (Скопје): околу 18.000 денари
- Дом во Берово: околу 22.000 денари
За оваа сума, корисниците добиваат основно сместување, исхрана и нега, но недостигот од персонал и пренатрупаноста се хронични проблеми.
Приватни Домови: Скап луксуз или „мачка во вреќа“?
Како алтернатива се појавија приватните домови. Во моментов, во Македонија се лиценцирани околу 45 приватни установи кои згрижуваат приближно 1.200 корисници.
- Достапност: Место има, иако и во дел од попопуларните домови во Скопје почнаа да се формираат листи на чекање.
- Цена: Цените се најмалку двојно, а често и тројно повисоки од државните.
- Почетна цена: Ретко кој приватен дом нуди сместување под 40.000 денари месечно.
- Варијации: Цената расте во зависност од здравствената состојба на пациентот (подвижен, неподвижен, со деменција), типот на соба (еднокреветна, двокреветна) и потребната медицинска нега.
- Ветени услуги: За оваа цена, приватните домови на своите веб-страници рекламираат 24-часовна медицинска нега, присуство на медицински сестри и лекари, специјализирана исхрана, физикална терапија, луксузни соби со СОС копчиња, интернет и телевизија.
Актуелна Состојба: „Хоророт“ што ја откри темната страна на приватната грижа
Идиличната слика што ја сликаат приватните домови беше брутално урната во октомври 2025 година, кога беше откриен скандал во два скопски дома („Актив“ и „Арија“). Инспекциите открија состојби на хорор:
- Нехуман третман: Корисниците биле физички и психички малтретирани.
- Мизерни услови: Им била давана храна со поминат рок, спиеле на душеци на подот или по двајца во еден кревет, а мажи и жени биле сместувани во исти соби.
- Недозволена пракса: На пациентите им биле давани лекови без лекарски рецепт, а некои биле и заклучувани во собите.
- Недостиг на кадар: Домовите работеле со недоволен број на стручен кадар и далеку над дозволениот капацитет (еден дом со лиценца за 17, згрижувал 33 лица).
Овој случај предизвика лавина од реакции и вонредни контроли низ целата држава. Контролите на Агенцијата за храна и ветеринарство (АХВ) уште кон крајот на 2024 година покажаа алармантни податоци – при инспекција на 41 дом, било откриено дека 14 од нив воопшто не биле регистрирани како оператори со храна, а кај голем број биле пронајдени нехигиенски услови и небезбедна храна.
Семејствата во Македонија се соочени со невозможен избор. Државните домови, иако прифатливи по цена, се недостапни. Приватните домови, кои се единствената реална опција, бараат длабок џеб, а неодамнешните настани покажаа дека високата цена не само што не е гаранција за квалитет, туку може да крие и нехуман третман и сериозен ризик по здравјето и животот на најблиските.
