АСТРОНОМИТЕ беа сведоци на невиден космички спектакл: најголемиот и најоддалечен блесок некогаш забележан од супермасивна црна дупка. Настанот, соодветно наречен „Супермен“, се случил на 10 милијарди светлосни години од Земјата и во својот врв ослободил светлина еквивалентна на сјајот на 10 милијарди сонца. Феноменот е предизвикан од џиновска црна дупка која проголтала масивна ѕвезда најмалку 30 пати поголема од масата на нашето Сонце, објавува CNN.
„Околу 1 од 10.000 AGN покажуваат некаков вид активност на блесоци, но ова е толку екстремно што го става во посебна категорија (што е околу 1 на милион настан)“, рече Метју Греам, професор по астрономија на Калифорнискиот институт за технологија и главен автор на студија за феноменот, објавена во вторник во списанието Nature Astronomy.
Овој блесок укажува на постоење на претходно непознати популации на џиновски ѕвезди во близина на центрите на големите галаксии, каде што се наоѓаат и супермасивни црни дупки, и фрла нова светлина врз сложените интеракции меѓу овие два космички гиганти.
Џиновски ѕвезден пир
„Супермен“ првпат беше забележан во ноември 2018 година користејќи го транзиентниот објект Цвики во опсерваторијата Паломар во Калифорнија. На почетокот, вели Греам, објектот не изгледал необично, само многу светол, па тимот астрономи претпоставил дека е блазар – вид супермасивна црна дупка што исфрла енергетски млазови материјал.
Пет години подоцна, научниците ги преиспитаа раните податоци и забележаа дека сигналот, за кој претходно се сметаше дека е блазар, постојано се менува во осветленост. Последователните набљудувања со други телескопи, како што е опсерваторијата В. М. Кек на Хаваи, открија дека изворот на светлината е многу посветол и поенергичен отколку што првично се мислеше.
Тие сфатија дека светлината доаѓа од активно галактичко јадро, кое се проценува дека е 500 милиони пати поголемо од масата на нашето Сонце. Откако разгледаа неколку можни причини, тимот заклучи дека најверојатното сценарио е таканаречен настан на плимско нарушување – кога ѕвездата се приближува премногу до црна дупка и е растргната од нејзината гравитација.
Блесокот е сè уште во тек, што значи дека црната дупка сè уште активно ја проголтува ѕвездата. На својот врв, „Супермен“ бил 30 пати посветол од кој било друг познат блесок на црна дупка, а ѕвездата што ја проголтувала имала маса најмалку 30 пати поголема од онаа на Сонцето. Претходниот рекорд го држел настан наречен „Страшна Барби“, предизвикан од проголтување на ѕвезда со маса помеѓу три и десет пати поголема од онаа на Сонцето.
„Ова е веројатно најмасивната ѕвезда што некогаш е видена како е растргната од супермасивна црна дупка“, рече коавторот на студијата К.Е. Саавик Форд. „Тоа е возбудливо бидејќи ни кажува дека масивните ѕвезди мора да живеат во и околу гасни дискови околу супермасивни црни дупки.“
Поглед во далечното минато на универзумот
Тимот продолжува да го следи блесокот како што тој бледнее со текот на времето, иако времето тече различно во близина на црна дупка отколку на Земјата. „Ова е феномен наречен космолошка временска дилатација, поради истегнување на просторот и времето.
Додека светлината патува низ просторот што се шири за да стигне до нас, нејзината бранова должина се истегнува, како и самото време“, објасни Греам. „Седум години овде се две години таму. Го гледаме настанот во забавена снимка, со четвртина од неговата брзина.“
Бидејќи блесокот се случил пред 10 милијарди светлосни години, толку време ѝ било потребно на светлината да стигне до Земјата. Една светлосна година е растојанието што светлината го поминува за една година, што е 9,46 милијарди километри.
Научниците се надеваат дека со пребарување на податоците и користење на нови телескопи, како што е опсерваторијата Вера Ц. Рубин во Чиле, ќе можат да идентификуваат повеќе вакви ретки настани.
Блесоци како овој откриваат присуство на неверојатно масивни ѕвезди во центрите на галаксиите. „Разбирањето на ѕвездите во центрите на галаксиите (колку ги има, како изгледаат) во толку рани времиња во универзумот ни дава нов начин да го проучиме целото формирање на галаксиите“, рече Форд.
Д-р Дени Милисављевиќ, вонреден професор на Универзитетот Пердју, кој не бил вклучен во студијата, но го истражувал настанот „Страшна Барби“, рече дека откритието претставува зачудувачки напредок.
„Порано мислевме на „Страшната Барби“ како на бизарна, еднократна аномалија, но овој нов блесок е уште поекстремен, ослободувајќи толку енергија како целото Сонце да било целосно претворено во електромагнетно зрачење“, напиша тој. „Припаѓа на нова класа на екстремни нуклеарни транзиенти (ENTs), слабо разбран феномен што ги предизвикува нашите сегашни модели за тоа како црните дупки и ѕвездите комуницираат.“
Алекс Филипенко, истакнат професор по астрономија на Универзитетот во Калифорнија, Беркли, кој исто така не бил вклучен во истражувањето, додаде дека ваквите настани нудат единствени увиди во најекстремните процеси во универзумот.
„Кога супермасивна црна дупка одеднаш еруптира во брилијантен блесок, тоа им дава на астрономите место во првиот ред за некои од најекстремните физики во универзумот“, напиша тој. „Со снимањето на овој рекорден блесок, астрономите отворија нов прозорец кон екстремната физика на галактичките центри, каде што ѕвездите, гасот и гравитацијата се судираат во најжестоките лаборатории во Универзумот.“
