На 1 декември, Светската здравствена организација (СЗО) и партнерите ширум светот го одбележуваат Светскиот ден за борба против СИДА 2025 под мотото „Надминување на нарушувањата, трансформирање на одговорот кон СИДА“. Апелот е јасен — потребни се континуирано политичко лидерство, меѓународна солидарност и почитување на човековите права за конечно ставaње крај на СИДА до 2030 година.
Според глобалните податоци, ХИВ и понатаму претставува водечки јавно-здравствен проблем. Досега во светот се регистрирани околу 44,1 милиони смртни случаи, а вирусот се пренесува во секоја земја, без исклучок. На крајот на 2024 година, 40,8 милиони луѓе живееле со ХИВ, од кои 65% во африканскиот регион на СЗО. Минатата година, 630.000 лица починале од состојби поврзани со ХИВ, а 1,3 милиони луѓе се заразиле со вирусот.
Иако лек за ХИВ сè уште не постои, напредокот во превенцијата, дијагностиката и антиретровирусниот третман ја трансформираше болеста од смртоносна во хронична состојба. Денес, луѓето со ХИВ — со навремен пристап до терапија и соодветна грижа — можат да водат долг и здрав живот.
Во 2024 година, од сите лица кои живеат со ХИВ:
- 87% го знаеле својот статус,
- 77% примале антиретровирусна терапија,
- 73% имале потисната вирусна супресија, што значи намалена можност за пренос на вирусот.
СЗО ги потсетува државите на целите за 2025 година — 95% од сите лица со ХИВ да имаат дијагноза, 95% од нив да примаат терапија и 95% од оние на терапија да постигнат вирусна супресија. Овие цели се клучни за спречување на нови инфекции и спасување животи.
Состојба со ХИВ/СИДА во Македонија 2025
Македонија останува земја со ниска преваленца на ХИВ, но податоците укажуваат на постепено зголемување во последната деценија. Во 2025 година, заклучно со 27 ноември, се регистрирани 38 нови случаи, што претставува инциденца од 2,1 на 100.000 жители. Овој број е за 25,5% понизок од истиот период во 2024 година, кога се регистрирале 51 нов случај.
Најголем број нови случаи во 2025 се со место на живеење во Скопје (15 случаи), со инциденца од 2,5/100.000 жители. Останатите случаи се распоредени како спорадични во уште 14 градови низ државата. Еден регистриран случај е страно државјанство.
Во 2025 година се потврдени 8 смртни случаи поврзани со СИДА.
Полова и возрасна структура
Од новорегистрираните случаи:
- 37 се од машки пол,
- 1 од женски пол.
Просечната возраст е 35 години, со распон од 23 до 64 години, а 73,7% се на возраст од 20 до 39 години — група која традиционално е најизложена на ризик.
Начини на трансмисија
Од пријавите со достапен податок:
- 29 случаи се од МСМ популацијата (мажи кои имаат секс со мажи),
- 5 се резултат на хетеросексуална трансмисија.
Овие бројки ја потврдуваат тенденцијата од последните 15 години, според која мажите кои имаат сексуални односи со мажи остануваат најизложена ризична група.
Кумулативни податоци 1987–2025
Од појавата на ХИВ во Македонија до денес, се регистрирани 726 случаи, од кои:
- 655 (90,2%) се од машки пол,
- 70 (9,6%) од женски пол.
32% од сите случаи се регистрирани во последните пет години — јасен сигнал за интензивирање на трендот и потреба од засилени превентивни стратегии.
Најпогодена е возрасната група од 20 до 39 години, која сочинува 73% од сите случаи, додека на младите под 19 години отпаѓаат помалку од 2%.
До денес, 138 лица починале од причини поврзани со СИДА, што претставува стапка на смртност од 18,2%. Со воведување на антиретровирусната терапија, преживувањето драматично се подобри — во последните 10 години од 447 регистрирани случаи починале 33 пациенти, што е стапка од само 7,4%.
Географска дистрибуција
Најмногу регистрирани случаи има во Скопје (291 лица), следуваат Тетово, Прилеп, Штип и Куманово. Малите градови исто така бележат појава на изолирани случаи, што укажува на ширење надвор од градските центри.
Заклучок
По децении напредок, одговорот на ХИВ е на раскрсница. Пандемијата, економските кризи и општествените бариери создаваат нови ризици и нарушувања во пристапот до здравствени услуги. Но надежта опстојува — во отпорноста на заедниците, во науката и во фактот дека СИДА денес не е пресуда, туку состојба која може да се контролира.
Светскиот ден за борба против СИДА е потсетник: борбата не е завршена. Потребна е гласна јавност, силни институции и несопирлива посветеност за да се постигне целта — крај на СИДА до 2030 година.
