Скопје повторно се најде на врвот на листата на најзагадени градови во светот, што ја нагласува потребата за итни мерки за подобрување на квалитетот на воздухот. Регулаторната комисија за енергетика уште од 2020 година предлага конкретен чекор напред: во секое одобрение за градење да се наведе како новиот објект ќе се загрева.
Според претседателот на комисијата, Марко Бислимоски, оваа мерка е инспирирана од европските метрополи и има за цел да донесе стабилност, сигурност и предвидливост во испораката на енергија. Преку ваквиот пристап, ќе се мапираат реони и ќе се дефинира кој енергенс ќе се користи за загревање. Новите градби ќе се приклучуваат на постоечкиот систем за греење таму каде што постои, додека инвеститорите кои имаат поефикасни и еколошки решенија ќе можат да ги применат своите технологии.
„Крајната цел е домаќинствата да добијат економичен, ефикасен и еколошки енергенс. Операторите на дистрибутивната мрежа ќе можат однапред да планираат инвестиции и да го минимизираат ризикот од дефекти и прекини во снабдувањето,“ истакна тогаш Бислимоски.
Потенцијалот на гасификацијата
Иако Македонија прави чекори кон гасификација, податоците покажуваат дека напредокот е бавен. Во 2019 година, на природен гас се приклучиле само 14 нови домаќинства, наспроти 53 во 2018 и 19 во 2017. Најголем потрошувач на гас останува гасната електрана-топлана „Те-То“ АД Скопје, проследена од топланите, индустриските компании и неколку јавни институции како Министерството за одбрана и Клиничкиот центар.
Гасификацијата во Северна Македонија е стратешки проект со цел обезбедување енергетска сигурност и намалување на загадувањето. Во изминатиот период се преземени значајни чекори за развој на гасната инфраструктура, но процесот се соочува со предизвици и забавена динамика.
Во март 2024 година, Министерството за финансии објави дека е заокружена финансиската конструкција за изградба на гасниот интерконектор со Грција, со обезбедени 98,6 милиони евра од Европската банка за обнова и развој (ЕБОР). Овој проект е од стратешко значење за земјата, бидејќи ќе овозможи диверзификација на изворите на снабдување со природен гас и зголемување на енергетската независност.
Покрај интерконекторот со Грција, планирани се и други делници, како што се Гостивар – Кичево и Свети Николе – Велес, со цел проширување на националната гасоводна мрежа. Сепак, според извештајот на Државниот завод за ревизија од април 2024 година, изградбата на овие гасоводи се одвива со бавна динамика, со отстапувања од планираните временски рамки и финансиски средства.
Некои експерти и организации изразуваат загриженост за исплатливоста и еколошката одржливост на гасификацијата. Студија објавена од „Еко-свест“ во јануари 2024 година укажува дека трошоците за изградба на гасната мрежа може да надминат 1 милијарда евра, што би резултирало со високи трошоци за крајните корисници и би го направило приклучувањето на домаќинствата финансиски неисплатливо.
Дополнително, бавната реализација на проектите и недоволната координација меѓу институциите придонесуваат за одложувања и неефикасност во процесот на гасификација. Ова може да има негативно влијание врз енергетската транзиција и напорите за намалување на загадувањето на воздухот.
Борбата против загадувањето како национален приоритет
Загадениот воздух, кој секојдневно ги загрозува здравјето и квалитетот на живот на граѓаните, бара системски пристап. Вклучувањето на мерки како задолжителна енергетска предвидливост во новите градби, заедно со инвестиции во инфраструктурата и промоција на обновливи извори на енергија, може да биде значаен чекор во борбата против загадувањето.
Претстои да се види дали ваквите предлози ќе добијат зелено светло и ќе станат дел од новиот Закон за градење. Јасно е дека проблемите со загадувањето не можат да се решат прекуноќ, но преземањето решителни чекори денес може да осигура подобро утре за сите нас.
Премиерот Христијан Мицкоски неодамна се осврна на проблемот со загадувањето на воздухот во Македонија, особено во Скопје, кое повторно се најде меѓу најзагадените градови во светот.
Мицкоски истакна дека главен извор на загадување е начинот на затоплување на домовите, каде што се користат дрва и други материјали како масло, паркет и стари мебел, што придонесува за околу 60% од емисиите на штетни честички.
За справување со овој проблем, премиерот најави план за изградба на когенеративни централи кои ќе произведуваат електрична енергија и топлинска енергија од природен гас. Овие централи би требало да заменат дел од постојните системи за греење и да придонесат за намалување на загадувањето. Сепак, Мицкоски предупреди дека резултатите од овие мерки не можат да се очекуваат веднаш, туку во период од 3 до 4 години.
Опозициската партија СДСМ го критикуваше премиерот и владата за недоволни активности во борбата против загадувањето, потсетувајќи на претходните ветувања за инвестиции во животната средина кои, според нив, не се реализирани.
Во меѓувреме, граѓаните и активистите продолжуваат да изразуваат загриженост за квалитетот на воздухот и неговото влијание врз здравјето, барајќи итни и ефикасни мерки за подобрување на состојбата.
